TRASA 15 - Z WIZYTĄ U GEN. DĄBROWSKIEGO- OKOLICE ŚRODY WLKP.

Długość: 52 km

Trasa wiedzie przez rolnicze tereny na wschód od Poznania, w okolicach Środy Wlkp. Zobaczymy między innymi pozostałości jednego z największych grodów czasów Mieszka I i Bolesława Chrobrego, zabytkową, neogotycką, 42-metrową wieżę ciśnień, i oczywiście sól naszej wielkopolskiej ziemi czyli pałace, w tym siedzibę i miejsce spoczynku jednego z największych wodzów Napoleona- generała Jana Henryka Dąbrowskiego. 

Źródło: www.mapio.net

UWAGA! Na końcu postu znajduje się tekst zwarty, bez zdjęć, z przeznaczeniem do wydruku i wykorzystania podczas wycieczki :)

1. Pałac w Gułtowych 

Pałac został wybudowany w 2 połowie XVIII w. dla Ignacego Bnińskiego, starosty średzkiego. Budynek, reprezentujący przełom stylów barokowego i klasycystycznego, zaprojektował pruski architekt królewski Ignacy Graff (zbudował również niedaleki pałac w Czerniejewie (patrz TRASA 2) i przebudował w stylu klasycystycznym największą rezydencję magnacką w Wielkopolsce- pałac w Rydzynie k. Leszna (patrz TRASA 12).

Budynek otacza XVIII- wieczny park ze stawem oraz budynkiem oficyny, stajnią i wozownią.

Gułtowy należały do Bnińskich do 1939r.  Majątek wg spisu z 1928 r. obejmował ok. 1800 ha, zatrudnionych w nim było 260 robotników stałych i ok. 140 sezonowych.

Ostatnim właścicielem dóbr był hrabia Adolf Rafał Bniński, w latach ’20 XX w. wojewoda poznański. W 1942r. został zamordowany przez Gestapo w lesie w okolicach Stęszewa.

Po wojnie majątek przejęło państwo pod PGR.

W latach ’90 XX w. córka Adolfa Bnińskiego przekazała pałac wraz z parkiem uniwersytetowi. Dzisiaj, po remoncie, służy jako Dom Pracy Twórczej UAM, jest ogólnodostępny.

W sąsiedztwie pałacu znajduje się XVIII- wieczny kościół szachulcowy ufundowany przez skarbnika poznańskiego Marcina Skaławskiego. W XIX w. do kościoła dobudowano drewnianą wieżę. Wewnątrz świątyni, na ścianach i suficie znajdują się XVIII- wieczne polichromie, wyposażenie jest rokokowe.

2.Giecz

Gród powstał już w VIII w., są nawet hipotezy, że był pierwszą pra-siedzibą Piastów. Apogeum swojego znaczenia osiągnął w wieku XI. W czasach swej świetności, obok Poznania, Gniezna i Ostrowa Lednickiego, był jednym z 4 największych grodów państwa Polan, chroniąc je od południa. W wieku XIII, ze względu na przesunięcie się szlaków handlowych, znalazł się na uboczu i zaczął podupadać, by w końcówce tego wieku całkowicie się wyludnić.

 

Źródło: www.lednicamuzeum.pl

Dziś grodzisko znajduje się pod opieką Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy.  

W Gieczu można zobaczyć:

1. tzw. Grodziszczko 

Gród o pow. 3,6 ha z pozostałościami wysokich na 9 m wałów obronnych.

Wewnątrz wałów znajdują się:

- fundamenty pallatium 

Pod koniec X w. w miejscu tym miała powstać siedziba książęca, jednak z niewiadomych przyczyn przedsięwzięcie nigdy nie wyszło poza etap fundamentów, które przetrwały do dnia dzisiejszego,

Źródło: pl.wikipedia.org

- drewniany kościół Jana Chrzciciela 

Drewniany kościół z XVII w. powstał na fundamentach wczesnopiastowskiej, kamiennej świątyni romańskiej z XI w. Pierwotny kościół, 30 m długi i 11 m szeroki, był jak na owe czasy olbrzymią budowlą, jedną z największych w młodym państwie polskim,

- współczesna dzwonnica z dzwonem z 1515 r.

2. Kościół Wniebowzięcia NMP i św. Mikołaja we wsi Giecz 

Romańska budowla z XII w. mieści się na dawnym podgrodziu. Grube na 110 cm mury oblicowane są kostką granitową i, w narożnikach, piaskowcem. Kościół zbudowano na fundamentach pierwotnej budowli z pocz. XI w., z czasów panowania Bolesława Chrobrego.

 

Źródło: www.srodawlkp.pl

3. Pałacyk w Połażejewie 

Eklektyczny pałacyk powstał w połowie XIX w. najprawdopodobniej na zlecenie rodziny Kosińskich. W 1883r. majątek przeszedł na własność Wacława Boeninga z Wrześni i w rodzie tym pozostał do 1939 r.

Podczas II Wojny Światowej budynek służył jako kwatera oficerów Luftwaffe.

W 1945 r. pałacyk został zniszczony przez armię sowiecką, a rok później w posiadanie majątku wszedł Skarb Państwa, z przeznaczeniem na PGR.

Od 2007 jest własnością prywatną, został wyremontowany, obecnie mieści się w nim hotel z centrum konferencyjnym i restauracja, organizowane są wesela.

 

Źródło: www.panoramio.com

4. Miłosław 

Miasto znane jest od początków XIV w., kiedy znajdowało się w rękach rodziny Miłosławskich herbu Doliwa, którzy nadali mu nazwę.

Spośród wielu właścicieli miasta największy wpływ na jego dzisiejszy kształt mieli ostatni właściciele: Mielżyńscy i Kościelscy.

Podczas Wiosny Ludów w 1948r. pod Miłosławiem stoczono największą bitwę tego powstania w Wielkopolsce, zwycięską batalię przeciwko wojskom pruskim. Po stronie polskiej walczyło wtedy 2500 żołnierzy, po stronie pruskiej prawie 3500.

Uczniowie miłosławskich szkół brali z kolei w pierwszej dekadzie XX w. udział w strajku tzw. „dzieci wrzesińskich”, w proteście przeciw przymusowej germanizacji.

 

KAMIENICZKI PRZY RYNKU

W trzytysięcznym miasteczku znajduje się kilka bardzo ciekawych zabytków:

1. Pałac w Miłosławiu 

Pałac, początkowo jako neorenesansowa willa, powstał na pocz. XIX w. dla rodziny Mielżyńskich wg projektu wybitnego architekta pruskiego Karla Friedricha Schinkela (projektant m.in. znajdującego się na liście UNESCO zamku Babelsberg w Poczdamie). Później pałac był dwukrotnie rozbudowywany i ostatecznie pod sam koniec XIX, już jako własność rodziny Kościelskich, uzyskał swój obecny, klasycystyczny wygląd.

Ponieważ właściciele pałacu byli światłymi, znaczącymi postaciami swojej epoki, w pałacu gościło wielu wybitnych Polaków, m.in. Henryk Sienkiewicz, Władysław Reymont i Henryk Wieniawski.

W 1945 r. hitlerowcy spalili budynek. Został on odbudowany w latach ’60, jednak ze względu na odmienne przeznaczenie- na szkołę, nie odtworzono oryginalnych wnętrz. Obecnie w pałacu mieści się gimnazjum.

2. Park przy pałacu 

Niemal 40- hektarowy park jest jednym z najpiękniejszych w Wielkopolsce. Na założonych na pocz. XIX w. terenach zielonych znajduje się wiele pomnikowych drzew, w tym drzewa egzotyczne, ozdobny staw i liczne kanały z mostkami.

W parku znajduje się odsłonięty w 1899 r., pierwszy postawiony na ziemiach polskich pomnik J. Słowackiego.  Jego odsłonięcie w 1899 r. było wielkim wydarzeniem towarzyskim i patriotycznym, a gościem honorowym był Henryk Sienkiewicz.

Nieopodal pomnika rośnie leciwy dąb o obwodzie pnia niemal 7 m.

 3. Kościół św. Jakuba 

Znajdujący się w pobliżu pałacu kościół zbudowano w 1620 r. Dzisiejszy, oryginalny kształt zawdzięcza przebudowom w XIX w. i na początku XX w. Koło świątyni stoi ciekawa, neogotycka dzwonnica.

4. Dawny kościół ewangelicki 

Wyróżniający się strzelistą wieżą budynek z 2 połowy XIX w. postawiono w pobliżu pałacu i kościoła św. Jakuba, dla zboru ewangelickiego. W odremontowanym wnętrzu dawnej świątyni mieści się dziś Galeria Miłosławskiego Centrum Kultury.

W Miłosławiu, w zabytkowych budynkach browarnych przy ul .Wrzesińskiej 24, mieści się Browar Fortuna, jeden z największych producentów piw regionalnych w Polsce.

Na rynku znajduje się sklep firmowy browaru, gdzie można kupić jego produkty w korzystnej cenie.

5. Zameczek myśliwski „Bażanciarnia” w Bugaju 

Urokliwy zameczek w stylu neogotyku romantycznego  powstał w połowie XIX w., w formie średniowiecznego zespołu obronnego. Zameczek ma ośmiokątną wieżę, otacza go częściowo mur obronny z otworami strzelniczymi, narożną basztą i drewnianą czatownią. Całość sprawia naprawdę urocze wrażenie.

W zameczku do 1945 r. prowadzona była hodowla bażantów, stąd jego nazwa.

Po wojnie podupadł, jednak w 1974 został wyremontowany, a na sąsiednim wzgórzu zbudowano stylowy gościniec, jeden z 32 w dawnym woj. poznańskim zbudowanych wg tego projektu. W budynkach funkcjonuje dziś gościniec i restauracja „Darz Bór”, odbywają się w nich również wesela.

6. Pałac w Winnej Górze 

Wieś przez stulecia należała do biskupstwa poznańskiego. W 1760 r. biskup Teodor  Czartoryski zbudował w niej pałac jako rezydencję biskupią. Jednak pod koniec XVIII w. państwo pruskie odebrało ziemię Kościołowi. W 1807 r., w uznaniu zasług, Napoleon podarował majątek Winna Góra generałowi Janowi Henrykowi Dąbrowskiemu. Dobra obejmowały pałac, 2700 ha ziemi, 15 folwarków oraz miasta: Środa Wlkp. i Pyzdry. W pałacu generał spędził ostatnie lata swego życia.

Majątek pozostał w rodzinie do 1939 r. W 1910 r. potomek Dąbrowskiego, Henryk Mańkowski, ze względu na zły stan techniczny rozebrał budynek i na jego fundamentach zbudował zupełnie nowy, według projektu poznańskiego architekta Stanisława Boreckiego.

W pałacu mieści się izba pamięci Jana Henryka Dąbrowskiego.

Budynek jest dobrze utrzymany jednak niestety nie jest ogólnodostępny, bowiem znajduje się w rękach prywatnych.

W sąsiedztwie przypałacowego parku znajduje się niewielki kościół, w którym, w dobudowanej kaplicy, w stylizowanym na antyczny sarkofagu, spoczywają doczesne szczątki generała. Urnę z jego sercem przewieziono do Krypty Zasłużonych Wielkopolan przy kościele św. Wojciecha w Poznaniu.

7. Środa Wlkp. 

Miasto wykształciło się z dawnej osady targowej, a dniem targowym była środa. Rozwijało się ze względu na położenie na skrzyżowaniu szlaków z Poznania do Kalisza i z Gniezna na Śląsk. Od 2 połowy XVI w. odbywały się tu szlacheckie sejmiki generalne, bez zgody których nie mogły zapaść żadne ważniejsze decyzje dotyczące regionu. Zjeżdżała się na nie szlachta i magnateria z całej Wielkopolski.

 

1. Wodociągowa wieża ciśnień 

650 m od Starego Rynku, u zbiegu ul. Brdowskiej, J.H. Dąbrowskiego i Żwirki i Wigury (patrz mapa) znajduje się jeden z symboli miasta: ceglana, neogotycka wieża z początku XX w. Ma 42 m wysokości, a na jej szczycie znajduje się stalowy pojemnik o pojemności 150 l, do którego do 1998 r. pompowana była woda.

Obok wieży stoi odsłonięty w 1997 r., podczas obchodów 200- lecia Mazurka Dąbrowskiego, pomnik Jana Henryka Dąbrowskiego.

  

2. Cukrownia 

Na obrzeżach miasta, przy ul. Niedziałkowskiego, w pobliżu drogi krajowej nr 92, znajduje się jedna z największych cukrowni w Polsce.

Fabryka powstała w 1880 r. i od początku była jednym z najbardziej znaczących zakładów w mieście. W dwudziestoleciu międzywojennym i w pierwszych latach po wojnie zatrudniała ok. 1000 pracowników!

Dzisiaj, ze względu na automatyzację produkcji zatrudnienie jest oczywiście znacznie mniejsze.

Największym obiektem jest zbudowany w 2004 r. olbrzymi elewator. Ma 66 m wysokości i 46,5 m średnicy.

Dla chętnych

W historycznym centrum miasta warto zobaczyć:

1. Kościół farny NMP Wniebowziętej 

Gotycka świątynia z początku XV w., rozbudowywana w kolejnych stuleciach. Ze względu na to, że był to największy budynek miasta, to właśnie tutaj odbywały się sejmiki generalne Wielkopolski.

Bardzo bogate jest wnętrze kościoła, które szczęśliwie przetrwało wojenne zawieruchy. Elementy jego wyposażenia pochodzą z XVI- XVII w.

2. Rynek

- niepozorny dawny ratusz z połowy XIX w., dziś Urząd Stanu Cywilnego,

- neogotycki, ceglany budynek dawnego Sądu Grodzkiego z 2 połowy XIX w., dziś siedziba Sądu Rejonowego,

 

Źródło: www.photo.bikestats.pl

- Hotel Hutner - prowadzony przez Państwa Hutnerów hotel był podczas zaborów odpowiednikiem Hotelu Bazar w Poznaniu – centrum polskiego życia kulturalnego, gospodarczego i towarzyskiego dla Środy i okolicy,

Źródło: www.srodawlkp.org

- kamienica Banku Spółdzielczego - kamienica z 1866 r. była podczas zaborów siedzibą polskiego banku dającego nisko oprocentowane pożyczki polskim przedsiębiorcom i rolnikom, bardzo ważną instytucją podczas stuletniej wojny gospodarczej między Polakami a niemieckimi kolonizatorami,

 

Źródło: www.bssrodawlkp.pl

- „kamieniczki senatorskie” – trzy XVIII- wieczne kamieniczki, w których zapewne zatrzymywali się ważni dostojnicy (stąd nazwa) podczas sejmików generalnych,

 

Źródło: www.srodawlkp.org

- pomniki NMP i św. Wawrzyńca – zabytkowe, XVIII- XIX- wieczne pomniki stały na płycie rynki do 1930 r., kiedy ze względu na zły stan techniczny rozebrano je. Podczas ostatniego remontu, w 2012 r. powróciły jednak na swoje historyczne miejsce,

3. Gmach dawnego Starostwa Powiatowego 

Stojący przy ul. Daszyńskiego, nieopodal Starego Rynku, neoklasycystyczny budynek z początku XX w. stanowi dziś siedzibę Urzędu Miasta i Gminy.

8. Dwór w Koszutach

Późnobarokowy dwór jest jednym z bardziej urokliwych w Wielkopolsce. Został zbudowany w XVIII w. w konstrukcji szachulcowej, dach kryty jest gontem. Charakteru dodaje mu zwłaszcza ryzalit nad wejściem głównym, dobudowany w 1902 r.

W pałacu ma swą siedzibę Muzeum Ziemi Średzkiej.

 

Źródło: www.polskiezabytki.pl

Źródła:

Wielkopolska przewodnik, Anna Plenzler Piotr Skórnicki, BOSZ, Olszanica 2008

www.srodawlkp.org

www.polskaniezwykla.pl

www.lednicamuzeum.pl

pl.wikipedia.org

TEKST ZWARTY, DO DRUKU

 Długość: 52 km

Trasa wiedzie przez rolnicze tereny na wschód od Poznania, w okolicach Środy Wlkp. Zobaczymy między innymi pozostałości jednego z największych grodów czasów Mieszka I i Bolesława Chrobrego, zabytkową, neogotycką, 42-metrową wieżę ciśnień, i oczywiście sól naszej wielkopolskiej ziemi czyli pałace, w tym siedzibę i miejsce spoczynku jednego z największych wodzów Napoleona- generała Jana Henryka Dąbrowskiego.

1.

Pałac w Gułtowych - pałac został wybudowany w 2 połowie XVIII w. dla Ignacego Bnińskiego, starosty średzkiego. Budynek, reprezentujący przełom stylów barokowego i klasycystycznego, zaprojektował pruski architekt królewski Ignacy Graff (zbudował również niedaleki pałac w Czerniejewie- patrz TRASA 2   i przebudował w stylu klasycystycznym największą rezydencję magnacką w Wielkopolsce- pałac w Rydzynie k. Leszna- patrz TRASA 12).

Budynek otacza XVIII- wieczny park ze stawem oraz budynkiem oficyny, stajnią i wozownią.

Gułtowy należały do Bnińskich do 1939r.  Majątek wg spisu z 1928r. obejmował ok. 1800 ha, zatrudnionych w nim było 260 robotników stałych i ok. 140 sezonowych.

Ostatnim właścicielem dóbr był hrabia Adolf  Rafał Bniński, w latach ’20 XX w. wojewoda poznański. W 1942r. został zamordowany przez Gestapo    w lesie w okolicach Stęszewa.

Po wojnie majątek przejęło państwo pod PGR.

W latach ’90 XX w. córka Adolfa Bnińskiego przekazała pałac wraz z parkiem uniwersytetowi. Dzisiaj, po remoncie, służy jako Dom Pracy Twórczej UAM, jest ogólnodostępny.

W sąsiedztwie pałacu znajduje się XVIII- wieczny kościół szachulcowy ufundowany przez skarbnika poznańskiego Marcina Skaławskiego. W XIX w. do kościoła dobudowano drewnianą wieżę. Wewnątrz świątyni, na ścianach i suficie znajdują się XVIII- wieczne polichromie, wyposażenie jest rokokowe.

2.

Giecz - gród powstał już w VIII w., są nawet hipotezy, że był pierwszą pra-siedzibą Piastów. Apogeum swojego znaczenia osiągnął w wieku XI. W czasach swej świetności, obok Poznania, Gniezna i Ostrowa Lednickiego, był jednym z 4 największych grodów państwa Polan, chroniąc je od południa. W wieku XIII, ze względu na przesunięcie się szlaków handlowych, znalazł się na uboczu i zaczął podupadać, by w końcówce tego wieku całkowicie się wyludnić.

Dziś w Gieczu można zobaczyć:

1. tzw. Grodziszczko- gród o pow. 3,6 ha z pozostałościami wysokich na 9 m wałów obronnych.

Wewnątrz wałów znajdują się:

- fundamenty pallatium – pod koniec X w. w miejscu tym miała powstać siedziba książęca, jednak z niewiadomych przyczyn przedsięwzięcie nigdy nie wyszło poza etap fundamentów, które przetrwały do dnia dzisiejszego,

- drewniany kościół Jana Chrzciciela – drewniany kościół z XVII w. powstał na fundamentach wczesnopiastowskiej, kamiennej świątyni romańskiej z XI w. Pierwotny kościół, 30 m długi i 11 m szeroki, był jak na owe czasy olbrzymią budowlą, jedną z największych w młodym państwie polskim,

- współczesna dzwonnica z dzwonem z 1515 r.

2. kościół Wniebowzięcia NMP i św. Mikołaja we wsi Giecz – romańska budowla z XII w. mieści się na dawnym podgrodziu. Grube na 110 cm mury oblicowane są kostką granitową i, w narożnikach, piaskowcem. Kościół zbudowano na fundamentach pierwotnej budowli z pocz. XI w., z czasów panowania Bolesława Chrobrego.

3.

Pałacyk w Połażejewie – eklektyczny pałacyk powstał w połowie XIX w. najprawdopodobniej na zlecenie rodziny Kosińskich. W 1883r. majątek przeszedł na własność Wacława Boeninga z Wrześni i w rodzie tym pozostał do 1939 r.

Podczas II Wojny Światowej budynek służył jako kwatera oficerów Luftwaffe.

W 1945 r. pałacyk został zniszczony przez armię sowiecką, a rok później w posiadanie majątku wszedł Skarb Państwa, z przeznaczeniem na PGR.

Od 2007 jest własnością prywatną, został wyremontowany, obecnie mieści się w nim hotel z centrum konferencyjnym i restauracja, organizowane są wesela.

4.

Miłosław – miasto znane jest od początków XIV w., kiedy znajdowało się w rękach rodziny Miłosławskich herbu Doliwa, którzy nadali mu nazwę.

Spośród wielu właścicieli miasta największy wpływ na jego dzisiejszy kształt mieli ostatni właściciele: Mielżyńscy i Kościelscy.

Podczas Wiosny Ludów w 1948r. pod Miłosławiem stoczono największą bitwę tego powstania w Wielkopolsce, zwycięską batalię przeciwko wojskom pruskim. Po stronie polskiej walczyło wtedy 2500 żołnierzy, po stronie pruskiej prawie 3500.

Uczniowie miłosławskich szkół brali z kolei w pierwszej dekadzie XX w. udział w strajku tzw. „dzieci wrzesińskich”, w proteście przeciw przymusowej germanizacji.

W trzytysięcznym miasteczku znajduje się kilka bardzo ciekawych zabytków:

1. pałac w Miłosławiu - pałac, początkowo jako neorenesansowa willa, powstał na pocz. XIX w. dla rodziny Mielżyńskich wg projektu wybitnego architekta pruskiego Karla Friedricha Schinkela (projektant m.in. znajdującego się na liście UNESCO zamku Babelsberg w Poczdamie). Później pałac był dwukrotnie rozbudowywany i ostatecznie pod sam koniec XIX, już jako własność rodziny Kościelskich, uzyskał swój obecny, klasycystyczny wygląd.

Ponieważ właściciele pałacu byli światłymi, znaczącymi postaciami swojej epoki, w pałacu gościło wielu wybitnych Polaków, m.in. Henryk Sienkiewicz, Władysław Reymont i Henryk Wieniawski.

W 1945 r. hitlerowcy spalili budynek. Został on odbudowany w latach ’60, jednak ze względu na odmienne przeznaczenie- na szkołę, nie odtworzono oryginalnych wnętrz. Obecnie w pałacu mieści się gimnazjum.

2. park przy pałacu- niemal 40- hektarowy park jest jednym z najpiękniejszych w Wielkopolsce. Na założonych na pocz. XIX w. terenach zielonych znajduje się wiele pomnikowych drzew, w tym drzewa egzotyczne, ozdobny staw i liczne kanały z mostkami.

W parku znajduje się odsłonięty w 1899 r., pierwszy postawiony na ziemiach polskich pomnik J. Słowackiego.  Jego odsłonięcie w 1899 r. było wielkim wydarzeniem towarzyskim i patriotycznym, a gościem honorowym był Henryk Sienkiewicz.

Nieopodal pomnika rośnie leciwy dąb o obwodzie pnia niemal 7 m.

3. kościół św. Jakuba- znajdujący się w pobliżu pałacu kościół zbudowano w 1620 r. Dzisiejszy, oryginalny kształt zawdzięcza przebudowom w XIX w. i na początku XX w. Koło świątyni stoi ciekawa, neogotycka dzwonnica.

4. dawny kościół ewangelicki- wyróżniający się strzelistą wieżą budynek z 2 połowy XIX w. postawiono w pobliżu pałacu i kościoła św. Jakuba, dla zboru ewangelickiego. W odremontowanym wnętrzu dawnej świątyni mieści się dziś Galeria Miłosławskiego Centrum Kultury.

W Miłosławiu, w zabytkowych budynkach browarnych przy ul .Wrzesińskiej 24, mieści się Browar Fortuna, jeden z największych producentów piw regionalnych w Polsce.

Na rynku znajduje się sklep firmowy browaru, gdzie można kupić jego produkty w korzystnej cenie.

4.

Zameczek myśliwski „Bażanciarnia” w Bugaju - urokliwy zameczek w stylu neogotyku romantycznego  powstał w połowie XIX w., w formie średniowiecznego zespołu obronnego. Zameczek ma ośmiokątną wieżę, otacza go częściowo mur obronny z otworami strzelniczymi, narożną basztą i drewnianą czatownią. Całość sprawia naprawdę urocze wrażenie.

W zameczku do 1945 r. prowadzona była hodowla bażantów, stąd jego nazwa.

Po wojnie podupadł, jednak w 1974 został wyremontowany, a na sąsiednim wzgórzu zbudowano stylowy gościniec, jeden z 32 w dawnym woj. poznańskim zbudowanych wg tego projektu. W budynkach funkcjonuje dziś gościniec i restauracja „Darz Bór”, odbywają się w nich również wesela.

5.

Pałac w Winnej Górze – wieś przez stulecia należała do biskupstwa poznańskiego. W 1760 r. biskup Teodor  Czartoryski zbudował w niej pałac jako rezydencję biskupią. Jednak pod koniec XVIII w. państwo pruskie odebrało ziemię Kościołowi. W 1807 r., w uznaniu zasług, Napoleon podarował majątek Winna Góra generałowi Janowi Henrykowi Dąbrowskiemu. Dobra obejmowały pałac, 2700 ha ziemi, 15 folwarków oraz miasta: Środa Wlkp. i Pyzdry. W pałacu generał spędził ostatnie lata swego życia.

Majątek pozostał w rodzinie do 1939 r. W 1910 r. potomek Dąbrowskiego, Henryk Mańkowski, ze względu na zły stan techniczny rozebrał budynek i na jego fundamentach zbudował zupełnie nowy, według projektu poznańskiego architekta Stanisława Boreckiego.

W pałacu mieści się izba pamięci Jana Henryka Dąbrowskiego.

Budynek jest dobrze utrzymany jednak niestety nie jest ogólnodostępny, bowiem znajduje się w rękach prywatnych.

W sąsiedztwie przypałacowego parku znajduje się niewielki kościół, w którym, w dobudowanej kaplicy, w stylizowanym na antyczny sarkofagu, spoczywają doczesne szczątki generała. Urnę z jego sercem przewieziono do Krypty Zasłużonych Wielkopolan przy kościele św. Wojciecha w Poznaniu.

6.

Środa Wlkp. - miasto wykształciło się z dawnej osady targowej, a dniem targowym była środa. Rozwijało się ze względu na położenie na skrzyżowaniu szlaków z Poznania do Kalisza i z Gniezna na Śląsk. Od 2 połowy XVI w. odbywały się tu szlacheckie sejmiki generalne, bez zgody których nie mogły zapaść żadne ważniejsze decyzje dotyczące regionu. Zjeżdżała się na nie szlachta i magnateria z całej Wielkopolski

1. wodociągowa wieża ciśnień – 650 m od Starego Rynku, u zbiegu ul. Brdowskiej, J.H. Dąbrowskiego i Żwirki i Wigury (patrz mapa) znajduje się jeden z symboli miasta: ceglana, neogotycka wieża z początku XX w. Ma 42 m wysokości, a na jej szczycie znajduje się stalowy pojemnik o pojemności 150 l, do którego do 1998 r. pompowana była woda.

Obok wieży stoi odsłonięty w 1997 r., podczas obchodów 200- lecia Mazurka Dąbrowskiego, pomnik Jana Henryka Dąbrowskiego.

2. cukrownia- na obrzeżach miasta, przy ul. Niedziałkowskiego, w pobliżu drogi krajowej nr 92, znajduje się jedna z największych cukrowni w Polsce.

Fabryka powstała w 1880r. i od początku była jednym z najbardziej znaczących zakładów w mieście. W dwudziestoleciu międzywojennym i w pierwszych latach po wojnie zatrudniała ok. 1000 pracowników!

Dzisiaj, ze względu na automatyzację produkcji zatrudnienie jest oczywiście znacznie mniejsze.

Największym obiektem jest zbudowany w 2004 r. olbrzymi elewator. Ma 66 m wysokości i 46,5 m średnicy.

Dla chętnych

W historycznym centrum miasta warto zobaczyć:

1. kościół farny NMP Wniebowziętej- gotycka świątynia z początku XV w., rozbudowywana w kolejnych stuleciach. Ze względu na to, że był to największy budynek miasta, to właśnie tutaj odbywały się sejmiki generalne Wielkopolski.

Bardzo bogate jest wnętrze kościoła, które szczęśliwie przetrwało wojenne zawieruchy. Elementy jego wyposażenia pochodzą z XVI- XVII w.

2. rynek

 - niepozorny dawny ratusz z połowy XIX w., dziś Urząd Stanu Cywilnego,

 - neogotycki, ceglany budynek dawnego Sądu Grodzkiego z 2 połowy XIX w., dziś siedziba Sądu Rejonowego,

 - Hotel Hutner - prowadzony przez Państwa Hutnerów hotel był podczas zaborów odpowiednikiem Hotelu Bazar w Poznaniu – centrum polskiego życia kulturalnego, gospodarczego i towarzyskiego dla Środy i okolicy,

 - kamienica Banku Spółdzielczego - kamienica z 1866 r. była podczas zaborów siedzibą polskiego banku dającego niskooprocentowane pożyczki polskim przedsiębiorcom i rolnikom, bardzo ważną instytucją podczas stuletniej wojny gospodarczej między Polakami a niemieckimi kolonizatorami,

 - „kamieniczki senatorskie” – trzy XVIII- wieczne kamieniczki, w których zapewne zatrzymywali się ważni dostojnicy (stąd nazwa) podczas sejmików generalnych,

 - pomniki NMP i św. Wawrzyńca – zabytkowe, XVIII- XIX- wieczne pomniki stały na płycie rynki do 1930 r., kiedy ze względu na zły stan techniczny rozebrano je. Podczas ostatniego remontu, w 2012 r. powróciły jednak na swoje historyczne miejsce,

3. gmach dawnego Starostwa Powiatowego - stojący przy ul. Daszyńskiego, nieopodal Starego Rynku, neoklasycystyczny budynek z początku XX w. stanowi dziś siedzibę Urzędu Miasta i Gminy.

7.

dwór w Koszutach – późnobarokowy dwór jest jednym z bardziej urokliwych w Wielkopolsce. Został zbudowany w XVIII w. w konstrukcji szachulcowej, dach kryty jest gontem. Charakteru dodaje mu zwłaszcza ryzalit nad wejściem głównym, dobudowany w 1902 r.

W pałacu ma swą siedzibę Muzeum Ziemi Średzkiej.